Amaterasu

Amaterasu jest jedną z ważniejszych bogini mitologi japońskiej. Narodziła się z lewego oka boga Izanagiego, a jej zadaniem było panowanie na Wysokiej Równinie Niebios. Jest również boginią słońca. Miała dwóch braci - Susanoo - władcę oceanu i boga burz oraz Tsukuyomiego - boga księżyca.

Według legend, jej wnuk Ninigi został przez nią zesłany na ziemię, by zapoczątkować japoński cesarski lud. Jest to dawczyni zdobyczy cywilizacji, takich jak rolnictwo, tkactwo czy budownictwo.

Według Kojiki, jednej ze świętych ksiąg religii shintō, miała narodzić się, gdy Izanagi przemywał swe lewe oko w wodzie morskiej po ucieczce z Krainy Ciemności. Inna księga shintō - Nihon-shoki – twierdzi że Amaterasu przyszła na świat zaraz po tym, jak uformowały się japońskie wyspy, i była pierwszym bóstwem zrodzonym z ciała Izanami. Rodzice uznali ją za swoje najbardziej udane dziecko i powierzyli jej władzę nad Wysoką Równiną Niebios. Bogini słońca wspięła się więc po niebiańskiej drabinie, która w tym czasie łączyła niebo z ziemią i sprawiedliwie panowała nad światem niebiańskich bogów.

Legendy związane z Amaterasu

Jedną z ważniejszych legend mówiących o Świecącej na niebie, jest mit opisujący jej konlikt z bratem, bogiem burz – Susanoo.

Amaterasu z natury spokojna i zrównoważona, była całkowitym przeciwieństwem porywczego i agresywnego władcy mórz.

Historia ta zaczęła się od tego, że chciał on jej powiedzieć o swojej wyprawie do Krainy Ciemności. Wyruszył więc w podróż do swej siostry, lecz każdy krok który stawiał, był tak gwałtowny, że trzęsła się ziemia, a wody w rzekach falowały. Bogini, usłyszał iż zbliżają się Susanoo i uznała, że brat wyruszył, aby odebrać jej krainę, którą rządziła. Przygotowała się do walki i wyszła mu na spotkanie, niczym prawdziwy wojownik. Według Nihon-shoki bogini trzymała w ręku miecz i przywitała brata przerażającym okrzykiem.

Bóg wiatru i mórz chciał wyjaśnić siostrze cel swojej wizyty, jednak ona nadal podejrzewała go o podstęp. Oskarżony Susanoo zaproponował jej sąd niebios: o ich zamiarach miał zaświadczyć charakter potomstwa, które każde z nich miało powołać do życia. Bogini słońca wzięła więc miecz brata, złamała go na trzy części, opłukała odłamki w Świętej Studni Niebios, a następnie przeżuła i wyrzuciła z siebie chuchnięciem. Tak powstały trzy morskie boginie: Takiribime, Ichikishimahime i Takitsuhime. Wtedy Susanoo obmył w studni klejnoty, które jego siostra miała we włosach, przeżuł je, a z jego oddechu wyłoniło się pięć bóstw męskich: Oshihomimi, Amenohomi, Amatsuhikone, Ikutsuhikone i Kumanokusubi.

Amaterasu przyjęła ich jako swoje potomstwo, a Susanoo morskie boginie jako swoje. Wątłe boginie utwierdziły boga w przekonaniu, że to on wygrał. Ogarnięty uczuciem zwycięstwa pozrywał groble oraz rowy doprowadzające wodę do pól ryżowych siostry, a następnie zanieczyścił izbę, w której bogini spożywała potrawy z pierwszych plonów. Bogini słońca długo patrzyła na wybryki brata i wielkodusznie go usprawiedliwiała, jednak Susanoo coraz bardziej wystawiał jej cierpliwość na próbę, wymyślając ciągle nowe żarty, aż dopuścił się okropnego czynu – przedziurawił strop w tkalni bogini i wrzucił do jej wnętrza niebiańskiego źrebca obdartego bestialsko ze skóry. Bogini przerażona tym widokiem uciekła i schowała się w niebiańskiej jaskini.

Po tym, wydarzeniu na całym świecie zapanowała ciemność i zaczęły panoszyć się złe moce. Zaniepokojone bóstwa udały się do jaskini, w której ukryła się bogini słońca, do miejsca zwanego Amenokawara, i prosiły boginię, by powróciła. Zwróciły się one o pomoc do syna Takamimusubiego – boga Omoikane, który doradził, aby sprowadzić z Krainy Wiecznotrwałości koguty, które swym pianiem co rano wzywały słońce.

Bogowie posłuchali jego rady i posadzili ptaki na wniesionej żerdzi. Z polecenia tego bóstwa Amatsumara i Ishikoridome wykonali również spiżowe lustro, a Tamanoya sznury klejnotów krzywulców. Następnie Futodama i Amenokoyane wyrwali wiecznie zielone drzewo sakaki i przyozdobili przygotowanymi przedmiotami. Kiedy skończyli, jeden z nich trzymał w ręku przystrojone drzewko, a drugi odprawiał modły, dołączył do nich Tajikarao, który trzymał straż. Wystąpiła wówczas bogini Amenouzume, obnażyła się i zaczęła tańczyć na odwróconej kadzi, a zebrane bóstwa śmiały się głośno i klaskały.

Amaterasu zdziwiona odgłosami zabawy odsunęła nieco na bok głaz zagradzający wejście do kryjówki, a następnie zapytała, czemu bóstwa cieszą się, mimo iż ona ukrywa się, a świat został spowity w ciemnościach. Wesoła Amenouzume odpowiedziała jej, iż radują się, gdyż pośród nich znajduje się duch bardziej czcigodny niż ona. Zaciekawiona bogini wyjrzała przez szparę, lecz ujrzała tylko swoje odbicie w lustrze. Zdziwiona wysunęła głowę, aby się rozejrzeć, a wtedy Tajikarao odsunął kamień zagradzający wejście do świątyni i wyciągnął Amaterasu na zewnątrz. W tym czasie Futodama szybko rozwinął za plecami bogini słońca powróz ze słomy ryżowej i zapieczętował jaskinię.

Gdy bogini opuściła pieczarę, ciemność ustąpiła i promienie słoneczne rozjaśniły cały świat. Amaterasu wróciła do swych rządów na Wysokiej Równinie Niebios, a Susanoo został wygnany na ziemię.

Jej drugi brat, Tsukuyomi, który rządził przypływami odpływami, raczej nie sprzeciwiał się siostrze i nie mieszał się w jej rządy. Pewnego dnia bogini słońca wysłała go do bogini pożywienia o imieniu Ukemochi. Ta, słysząc, kto zamierza ją odwiedzić, postanowiła go ugościć jak najlepiej, zaczęła wyjmować różne pokarmy ze swego ciała. Wszystko to zostało rozłożone na stu ofiarnych stołach. Jednak bóg księżyca był roztrzęsiony – uznał bowiem, że boska gospodyni obraziła go, podając mu jedzenie, które zwymiotowała – i zabił ją. Po powrocie do swej siostry, opowiedział jej o całym wydarzeniu. Jednak Amaterasu rozzłoszczona kazała mu odejść i nigdy nie wracać – legenda ta wyjaśniała, dlaczego słońce i księżyc nie świecą razem na niebie.

Niektórzy uważają że bogini słońca była bardzo podejrzliwa i szukała sposobu, aby drugi z jej braci odszedł z Wysokiej Równiny Niebios, dlatego sprowokowała go do popełnienia przestępstwa, bowiem dobrze znała praktyki Ukemochi, które wydawały się tak bardzo odrażające, że zachodziło prawdopodobieństwo rozgniewania Tsukuyomiego. Zabicie boskiej gospodyni było dobrym pretekstem dla bogini słońca, aby rozstać się z bratem i pozbycia się potencjalnego rywala.

Według Kojiki bogiem, który zabił boską gospodynię, nie był Tsukiyomi, lecz Susanoo.

Kult

Amaterasu, według Kojiki, powierzyła swojemu wnukowi Ninigiemu władzę nad ziemią, aby rządził w jej imieniu. W Nihon-shoki nie jest wyjaśnione, kto zesłał na ziemię wnuka Amaterasu – nie wiadomo, czy misję powierzyła mu babka, czy też dziadek Takamimusubi, czczony na dworze cesarskim jako bóstwo rolnictwa. Prawnukiem Ninigiego był Jimmu – pierwszy cesarz Japonii.

Przedmiotami mającymi potwierdzić pochodzenie rodu panującego były przedmioty, które Amaterasu wręczyła swojemu wnukowi – lustro, w którym prawdopodobnie zobaczyła swe odbicie wychodząc z jaskini (Yata no kagami), klejnoty, które miała we włosach podczas spotkania z Susanoo (Yasakani magatama) oraz święty miecz, którym go powitała (Kusanagi no tsurugi).

Żadne bóstwo w mitologii japońskiej nie było wszechstronne i wszechwiedzące. Każde z nich posiadało swoją dobrą i złą stronę. Amaterasu przedstawiana była jako bogini wieczna, łaskawa i miłosierna, która oświetlała cały świat. Z czasem kult słońca został połączony z kultem ducha ryżu, ponieważ bogini słońca została uznana za tę, która obdarza ludzi pożywieniem. Bogini stała również na straży ładu i harmonii, co najlepiej potwierdza scena ukrycia się jej w jaskini – gdy słońce zniknęło ze świata, nastała ciemność i ujawniły się wszystkie złe moce oraz wydarzyło się wiele nieszczęść.

Amaterasu zgodnie z przekazami była łagodna i miłosierna, zachowywała spokój nawet, gdy Susanoo zanieczyścił jej izbę, a wszystkie jego żarty starała się usprawiedliwiać. Dopiero widok śmierci zmusił ją do ucieczki i ukrycia w jaskini, a gdy opuściła kryjówkę, nie ukarała swojego brata. Zrobili to inni bogowie zamieszkujący Wysoką Równinę Niebios. Była jednak bardzo podejrzliwa i bała się o swoją władzę.

Jej wysłannikiem był Yatagarasu (八咫烏 Kruk Znakomicie Trafiający) Przedstawiano go jako trójnogiego kruka. W mitach był latającym przewodnikiem cesarza Jimmu podczas jego kampanii mającej na celu podbicie wschodnich ziem Japonii. Według kronik, ptak udawał się na zwiady i negocjował w imieniu przyszłego cesarza.

Najważniejszymi chramami poświęconymi Amaterasu są Ise Jingū (伊勢神宮) i Hibiya Daijingū.

Ise Jingū znajduje się w japońskim mieście Ise w prefekturze Mie. Oficjalnie chramy zostały zbudowane w 4 roku p.n.e., lecz większość historyków datuje je o kilkaset lat później, ok. 690 roku. Według legendy, Naikū (wewnętrzny chram Ise) został zbudowany przez Yamatohime-no-mikoto.

Najwyższy kapłan lub kapłanka chramów Ise musi pochodzić z rodziny cesarskiej.

Natomiast Hibiya Daijingū, zwany również Tōkyō Daijingū, jest chramem zbudowanym w 1880 r. w Tokio. W tokijskim chramie oddaje się cześć także innym bóstwom: bogini żywności Toyouke oraz trójcy pierwszych bóstw, które pojawiły się na Wysokiej Równinie Niebios: Amenominakanushiemu, Takamimusubiemu oraz Kamimusubiemu.

W imieniu cesarza cześć Świecącej na niebie oddawała kapłanka nazywana saigū, która wyznaczana była na okres panowania jednego cesarza, po jego śmierci lub abdykacji odwoływano ją z tej funkcji. Saigū wyznaczano spośród księżniczek krwi, musiała odznaczać się zdrowiem i urodą. Powołanie do służby uznawane było za wolę nieba, a wybrane kobiety nie mogły odmówić przyjęcia godności. Musiały być też dziewicami i w czasie pobytu w Ise były zobowiązane zachować czystość rytualną. Po zwolnieniu z pełnionej funkcji i powrocie na dwór mogły wyjść za mąż i mieć dzieci.

Kapłanka zanim została wysłana do Ise po wstąpieniu władcy na tron, musiała przejść liczne ceremonie oczyszczania i przygotować się do nowej roli. Uczyła się specjalnego języka kapłanek, w którym słowa kojarzone ze skalaniem były zastępowane innymi na zasadzie szyfru. Później za pomocą proroctw przeznaczano na siedzibę kapłanki jeden z budynków pałacowych, zwanych Shosai-in. Ósmego miesiąca księżycowego następnego roku służby kapłanka udawała się do swojej nowej, specjalnie dla niej zbudowanej siedziby zwanej Nonomiya, która znajdowała się poza pałacem cesarskim, i przebywała tam kolejny rok. Każdego pierwszego dnia miesiąca oddawała cześć bogini Amaterasu ze swojego pałacu, zaś ostatniego dnia ósmego miesiąca księżycowego wyruszała ze swoim orszakiem do Ise. Z tej okazji w całym kraju odprawiano ceremonie oczyszczania i wprowadzano zakaz grzebania zmarłych.

Kapłanka mogła zostać odwołana ze stanowiska z kilku powodów, które mogłyby zaszkodzić jej pozycji. Jednym z nich było okrycie się hańbą. Znany jest przypadek kapłanki Iwakumy, która prowadziła romans z księciem Umarakim. Innym powodem mogła być choroba, której skutki były widoczne (na przykład wypadanie włosów). Po odwołaniu kapłanki nie wyznaczano nowej za panowania tego samego cesarza. W historii Japonii zdarzały się też przypadki samobójstw kapłanek. Podobno Takuhata, córka cesarza Yūryaku, z powodu oszczerstw, których padła ofiarą, wyniosła ze świątyni święte lustro, zakopała je, a następnie się powiesiła.

Ciekawostki

1. Imię Amaterasu (天照) oznacza „Świecąca na niebie”, natomiast jej inne miano - Amaterasu Ōmikami (天照大神, 天照大御神) - Wielki i Święty Duch Świecący na Niebie.

2. Amaterasu otrzymała od Izanagiego sznur ozdób na szyję, które niewątpliwie były oznaką najwyższej władzy, gdyż nazwano je Mikuratana-no-kami.

3. W filmie „Onmyoji II” główny bohater za pomocą swojego tańca ma doprowadzić do powrotu bogini Amaterasu na ziemię.

4. Amaterasu występuje w filmie tokusatsu (gatunek opowiadający o herosach) „Czas bogów”.

5. W serialu „Gwiezdne wrota” występuje przedstawicielka rasy Goa'uld o imieniu Amaterasu.

6. Manga „Dream Saga” opiera się na historii zniszczonej ziemi, gdzie Susanoo pożera Amaterasu. Na ziemi żyje dziewczynka imieniem Yuuki, która jest jedyną osobą mogącą ocalić słońce przed zniszczeniem.

7. Amaterasu to nazwa statku kosmicznego w anime „Starship Operators”.

8. Jednym z bohaterów mangi „Five Star Stories” jest bóg światła o imieniu Amaterasu.

9. W mandze i anime „Naruto” członkowie klanu Uchiha mogą opanować jutsu Amaterasu.

10. W grze „Castlevania: Aria of Sorrow” atak sanktuarium Amaterasu służy do wywołania zaćmienia.

11. W „Ōkami” główną bohaterką jest biała wilczyca o imieniu Amaterasu.

12. Pojawia się również w dwóch innych grach: „Marvel vs. Capcom 3: Fate of Two Worlds” i „Ultimate Marvel vs. Capcom 3”.

13. W „Shin Megami Tensei: Persona 4” ostateczną personą Yukiko Amagi jest Amaterasu.

14. W grze karcianej „Cardfight!! Vanguard” znajduje się karta „CEO Amaterasu”.